IJzeren Man Water- en uitvoeringsplan

In 2003 en 2004 is in opdracht van Waterschap Peel en Maasvallei door Royal Haskoning (waar ik als adviseur water en ecologie in dienst was), een waterplan/uitvoeringsplan voor de IJzeren Man opgesteld. Het recreatiegebied De IJzeren Man is een bebost voormalig stuifzandgebied. Het herbergt onder andere twee plassen en drie vennen en is gelegen in de gemeente Weert.

Mijn inzet bestond uit: hoofdauteur van het rapport, het mede opstellen van streefbeeld en visie voor het gebied, het geven van inhoudelijke adviezen en uitwerken (van maatregelen) voor verbetering van de ecologische en waterkwaliteit van de vennen, plassen en Meilossing. Hier kunt u het rapport en enkele bijlagen bekijken docs/file/R00028%20def%20rapp.pdf; docs/file/R00028%20uitvoeringsplan%20bijlage%201.PDF; docs/file/R00028%20uitvoeringsplan%20bijlage%203.PDF. Hieronder staat een deel van de inleiding en de visie.

Inleiding

Het volgende hoofdprobleem speelt in het gebied:

• Bij (te) lage grondwaterpeilen vallen de plassen en vennen in het IJzeren Mangebied deels droog. Om dit te voorkomen is een waterinlaattraject gemaakt dat water uit de Zuid-Willemsvaart aanvoert naar de IJzeren Man. Daarnaast wordt het inlaatwater gebruikt om de vennen op peil te houden en de beken in het achterliggende landbouwgebied van water te voorzien.

Naast de vele kleine en overkluisde waterlopen en de onoverzichtelijke structuur van het gebied, doen zich onder ander de volgende knelpunten voor:

- water is onvoldoende zichtbaar ("kijk- of belevingswater")

- waterkwaliteit in de vennen en plassen laat te wensen over door inlaat van hard (gebufferd) en eutroof water uit de Zuid-Willemsvaart

- het watersysteem is moeilijk te onderhouden en te beheren

- de inrichting van de Meilossing is voor een deel niet in overstemming met de specifiek ecologische functie (sef)

Doel van project is het opstellen van een uitvoeringsplan waarin rekening wordt gehouden met:

- voorgestelde waterhuishoudkundige maatregelen uit eerder onderzoek

- combinatie met verhoging van de omgevingskwaliteit en beleving van het gebied

- verbetering van de ecologie en waterkwaliteit

Streefbeeld en visie

De IJzeren Man: cultuurlandschap, recreatie en natuur

De vennen in het gebied zijn zodanig ingericht dat ze worden gevoed met (meer) grondwater. In het algemeen betekent dat, dat de bodem van deze wateren nabij (of onder) de zomergrondwaterspiegel ligt. De vennen worden gevoed door zwak gebufferd voedselarm grondwater, (zuur en voedselarm) regenwater en/of zwak gebufferde (kanaal)kwel. Verder liggen de vennen in een open(heide)landschap en is er een stabiele en duurzame levensgemeenschap van planten en dieren typerend voor deze habitats ontstaan. De bodem van de grotere plassen (afgravingen) liggen onder het grondwater. De inlaat van kanaalwater is onwenselijk. De nu al van nature optredende fluctuaties in de plassen zorgen in de toekomst voor een gevarieerde oevervegetatie. De recreatie (hengelsport, duiken, oeverrecreatie) in de Grote IJzeren Man wordt (verder) gefaciliteerd en gereguleerd middels voorzieningen zoals loopplanken, steigers en stranden, zodat natuurlijke oevers en recreatie kunnen samengaan. Ook voor de plassen geldt dat ze in verbinding met elkaar staan via open corridors. Slechts in geval van extreme droogte wordt tijdelijk water gesuppleerd.

 Voor de onderbouwing en uitwerking van de visie zie Hoofdstuk 3 van het rapport. De knelpunten op hoofdlijnen voor de onderdelen waterhuishouding, morfologie, oppervlaktewaterkwaliteit, natuur en landschap, en recreatie zijn uitgewerkt in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 zijn inrichtingsalternatieven voor het oppervlaktewater uitgewerkt waarbij 5 alternatieven de revue passeren met een keuze voor de voorkeursvariant. Hoofdstuk 6 omvat de waterhuishoudkundige modellering van de voorkeursvariant gevolgd door een ruimtelijke analyse van het landschap in hoofdstuk 7.

Nu:

Het gebied De IJzeren Man herbergt vele karakteristieke Midden-Limburgse cultuurelementen die het landschap sterk vormen: de Zuid-Willemsvaart die schuin een hooggelegen dekzandrug doorsnijdt, waterinlaat in lossingen voor de plassen en de landbouw, zandafgravingen en kleinere vennen. De recreatieve en educatieve functie die aan het gebied is toegekend geeft alle redenen om deze cultuurelementen te benadrukken en herkenbaar te maken in het landschap. Bij voorkeur op een zo natuurlijk en duurzaam mogelijke wijze zodat het niet ten koste gaat van waardevolle soorten/elementen.

Het peil in de diverse vennen en plassen wordt thans gehandhaafd door water in te laten vanuit de Zuid-Willemsvaart. Inlaat van voedselrijk en sterk gebufferd (hard) kanaalwater in deze stagnante wateren is niet natuurlijk en minder duurzaam. In het verleden zijn er problemen met de waterkwaliteit (blauw)algenbloei, vissterfte geweest. Veelvuldig menselijk ingrijpen is noodzakelijk om de stagnante wateren hun functie te laten behouden.

Korte termijn:

De vennen in het gebied zijn autonoom of zullen worden gevoed met een minimaal inlaatdebiet. In het algemeen betekent dit, dat de vennen worden gevoed door voornamelijk (zuur en voedselarm) regenwater. Verder liggen de vennen in een open (heide)landschap. Hierdoor ontstaat een vennenzwerm waarbij onderling contact voor lokale populaties van specifieke soorten (libellen en andere waterinsecten) goed mogelijk is en die een hogere potentie herbergt voor een stabiele populatie. Recreatief, landschappelijk en voor de aan venmilieus gebonden flora en fauna heeft dat een extra waarde.

Doordat het waterpeil van de vennen autonoom geworden is, zullen beperkte peilfluctuaties optreden en is incidentele droogval niet uitgesloten. Deze gewenste dynamiek draagt bij aan een natuurlijke habitatdiversiteit welke de soortendiversiteit ten goede komt. De bodem van de grotere plassen (afgravingen) ligt boven de zomergrondwaterspiegel waarmee opeen meer duurzame wijze hun recreatieve en ecologische functie behouden blijft. De inlaat van kanaalwater blijft bestaan. De recreatie (hengelsport, duiken, oeverrecreatie) in de Grote IJzeren Man wordt (verder) gefaciliteerd en gereguleerd middels voorzieningen zoals loopplanken, steigers en stranden, zodat natuurlijke oevers en recreatie kunnen samengaan. Ook voor de plassen geldt dat ze in verbinding met elkaar staan via open corridors.

In het gebied bestaat een recreatieve en ecologische gradiënt van oost naar west die goed met elkaar samengaan. In het oosten van het gebied is sprake van intensief recreatief medegebruik van het gebied en zijn de ecologische waarden gering met relatief voedselrijk en meer gebufferd water in de plassen (inlaat alleen indien nodig). Meer naar het westen nemen de waterkwaliteit en ecologische waarden toe (zwak gebufferd, voedselarm milieu met bijbehorende soorten).

Lange termijn: