De verbinding tussen aquatische eco( toxico) logie, waterkwaliteit en natuurontwikkeling
Het projectgebied “Sang en Goorkens” ligt in Zuidoost Brabant ten oosten van de kern Mierlo. Het bestaande natuurgebied is eigendom van Staatsbosbeheer (SBB) en behoort tot de mooiste natuurgebieden van Nederland. Een licht glooiend beekdallandschap met natte weilanden, broekbossen met daaroverheen een belangrijke dosis cultuurhistorie. Door de kleinschalige opbouw van het landschap is er een grote afwisseling aan milieus en planten en dieren. Het bestaat uit de deelgebieden (van noord naar zuid) Goorkens, 't Sang en Broekkamp en ligt aan de noordkant van de Strabrechtse Heide.
In het natuurgebied Sang en Goorkens ligt een tweetal beken, namelijk de Goorloop/Overakkerse Loop en de Vleutloop. Voor de beekdalen heb ik in 2005/2006 een beeksysteemanalyse gemaakt. Daarnaast heb ik, ingehuurd vanuit Taken Landschapsarchitectuur en Ecologie, gewerkt aan het opstellen van een publieksrapport ook wel inrichtingsschets genoemd (docs/file/inrichtingsschets_Sang_en_Goorkens.pdf) naast het samen met Dienst Landelijk Gebied en Waterschap Aa en Maas opstellen van een Technisch Achtergronddocument.
Hieronder staan in verkorte vorm de inleiding, het streefbeeld en de maatregelen uit de beeksysteemanalyse.
Het projectgebied Sang en Goorkens ligt in Zuidoost Brabant en is een beekdallandschap met broekbossen en natte graslanden. Door het gebied lopen twee beken, namelijk de Goorloop waarvan het meest bovenstroomse deel ook wel Overakkerse Loop wordt genoemd en de Vleutloop die samenkomen en verder gaan als Goorloop.
Opbouw
De basis voor herstel van de Overakkerse Loop/Goorloop en de Vleutloop met de bijbehorende waterkwaliteit ligt in het doorlopen van het 5 S-model van de STOWA voor beekherstel. In fase 1 van het opstellen van het monitorings- en inrichtingsplan worden de huidige situatie en het streefbeeld opgesteld waarvan de beeksysteemanalyse onderdeel is. De andere onderdelen zijn de watersysteemanalyse en een analyse van het grondgebruik, wat uiteindelijk tot een integrale watergebiedsvisie leidt. In fase 2 en 3 vinden de knelpuntenanalyse en het verkennen en opstellen van maatregelen/oplossingen plaats. De volgende componenten van het 5 S-model zijn voor de beeksysteemanalyse doorlopen (tabel 1) en op basis daarvan zijn de huidige toestand en het streefbeeld beschreven en onderbouwd.
|
Karakteristiek (S)
|
Beschrijving, toelichting
|
|
Systeemvoorwaarden
|
Huidige situatie geologie, geomorfologie, reliëf en tracé’s.
Referentiebeeld of ongestoorde situatie geologie, geomorfologie, reliëf en tracé’s.
|
|
Stroming
|
Huidige situatie hydrologie en hydraulische processen.
Referentiebeeld of ongestoorde situatie hydrologie en hydraulische processen.
|
|
Structuren
|
Huidige situatie morfologische kenmerken beek, bodem, oever, substraat.
Referentiebeeld of ongestoorde situatie morfologische kenmerken beek, bodem, oever, substraat.
|
|
Stoffen
|
Huidige situatie nutriënten, organische stof, zuurstof, (organische) microverontreinigingen, etc..
Referentiebeeld of ongestoorde situatie voor nutriënten, organische stof, zuurstof, (organische) microverontreinigingen etc..
|
|
Soorten
|
Huidige situatie macrofauna, algen, vissen, waterplanten en oeverbegroeiing.
Referentiebeeld of ongestoorde situatie macrofauna, algen, vissen, waterplanten en oeverbegroeiing.
|
4. Streefbeeld
|
Intermezzo streefbeelden Het OGOR voor de landnatuur volgt uit de abiotische randvoorwaarden die horen bij de opgestelde natuurdoeltypen. Het OGOR voor de waternatuur hangt nauw samen met het geplande beekherstel.
|
4.1 Stroming (hydrologie)
|
Toestandsvariabele
|
Goed
|
Huidige situatie
|
|
|
Stroming
|
verhang (m/km)
|
<1
|
<1
|
|
stroomsnelheid (m/s)
|
0,1-0,5
|
Stilstaand-0,1
|
|
|
voeding
|
> 50% neerslag
|
DLG (Gerrit Schouten?)
|
|
|
watervoerend
|
> 44 weken/jaar
|
> 44 weken/jaar
|
|
|
frequentie overstroming
|
< 25 per jaar
|
Nooit (check Jan van Son)
|
|
|
peilfluctuatie (m)
|
< 1
|
??
|
|
|
insnijding (m)
|
< 1
|
> 1
|
|
|
Structuren
|
profiel
|
steile (< 1:2), door boomwortels vastgelegde oevers.
Slingerend, eventueel meanderend
|
Steile oevers (1:1, 1:2), niet vastgelegd door wortels, symmetrisch profiel, frequent overgedimensioneerd
|
|
|
Tracévorm
|
slingerend, eventueel meanderend
|
rechtgetrokken
|
|
|
substraat
|
zand
|
zand
|
|
|
sedimentatie en erosie
|
matig
|
gering
|
|
|
transporterend vermogen
|
25-150 m3/jaar
|
??
|
|
Stoffen
|
zuurgraad (pH)
|
5,5-7,5
|
4,8-6,7
|
|
|
kalkgehalte (Ca, mg/l)
|
10-90
|
8,9-44 (2002-2004 bovenstr.S&G Overakkerse Loop); 30,2 Vleutloop in S&G (2004)
|
|
|
hardheid (DH)
|
< 10 (zacht-matig hard, zwak –matig gebufferd)
|
Matig hard obv bicarbonaat
|
|
|
ijzer (mg/l)
|
< 10
|
1,6-11
|
|
|
nutriënten
|
|
|
|
|
NO3- (mg/l)
|
< 2,2 (totaal-N)
|
onbekend
|
|
|
fosfaat (mg/l)
|
< 0,15 (totaal-P)
|
0,14-0,16
|
|
Ecologie
|
macrofauna
|
Nemoura cinerea, Macropelopia, Gerris Najas, Calopteryx splendens, Baetus vernus
|
|
|
|
Vissen
|
kleine beekvissen (Bermpje)
|
|
|
|
waterplanten
|
Sterrekroos, waterronkel
|
|
|
|
oeverplanten
|
Dubbelloof (varens)
|
|
|
|
Begeleidende begroeiing
|
> 25%
|
|
| Type maatregel | ontwikkelingsrichting (bron/effect) | aangrijpingspunt |
| Beekbodem ophogen (beek verondiepen) | bron | drainerende werking |
| Lengteprofiel knijpen | bron | stroming, water vasthouden, watervoering |
| Variatie dwarsprofiel vergroten (asymmetrisch profiel) | bron | stroming, substraatvariatie, erosie/sedimentatie |
| Variatie lengteprofiel vergroten (slingeren) | bron | stroming, substraatvariatie, erosie/sedimentatie |
| Verwijderen stuwen/bodemvallen | bron | stroming, substraatvariatie, erosie/sedimentatie |
| Aanleggen stroomkommen en zandbanken | effect | Stroming, morfologie, substraatvariatie, erosie/sedimentatie |
| Variatie oevers | bron | stroming, substraatvariatie, morfologie, erosie/sedimentatie |
| Actief ontwikkelen micomeandering | effect | stroming, substraatvariatie, morfologie, erosie/sedimentatie |
| Gedifferentieerd onderhoud toepassen | effect | stroming, substraatvariatie, waterconservering, nutrientenhuishouding |
| Beekbegeleidende begroeiing (aanplanten houtwal) | effect | stroming, beschaduwing, temperatuur, zuurstofhuishouding, input organisch materiaal, afbraak |
| Beek dempen (o.a. waterloop tussen ’s Heerenven en De Weijer) | bron | Drainerende werking, afvoer, stroming, substraat |
| Aanbrengen stoorobjecten in stroomgeul | effect | Stroming, substraat, erosie/sedimentatie, oevers, water vasthouden/stuwen |
| Aanleggen hydrologische buffer | effect | Pieken aftoppen, verhogen basisafvoer, continue stroming |
| Vergroten retentie | effect | Stroming/watervoering |
| Verwijderen beschoeiingen e.d. | bron | Stroming, erosie/sedimentatie |
| Aankoppelen oude meanders (eenzijdig) | bron en effect | Water vasthouden, rust- en paaiplaats |
| Verlagen maaiveld | effect | Vernatting, voedingsstoffen, zaadbank |
| Aanleggen bufferzone (reductie nutriënten-belasting) | effect | Voedingsstoffen (N,P) |
* : is de maatregel gericht op het wegnemen van de bron of oorzaak van het probleem of is de maatregel gericht op het effect/symptoom.
Boute Ecologie & Water Advies BEWA | Singelstraat West 2 | 6107 BV Stevensweert | M 06-23232172 | martin@boute-ecologiewateradvies.nl